Πως λειτουργούν οι μηχανισμοί άμυνας σε έναν καπνιστή.

 Είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε το κάπνισμα, ως ακριβώς αυτό που είναι, δηλαδή μια εξάρτηση από μια ουσία. Όπως συμβαίνει με το αλκοόλ και με ναρκωτικές ουσίες, έτσι και ο καπνιστής ουσιαστικά δεν είναι παρά ένας χρήστης νικοτίνης. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε όπως και τους υπόλοιπους εξαρτημένους από ουσίες.Να εντοπίσουμε τις άμυνες, την αντίσταση, το βαθμό της εξάρτησης, ξεκινώντας βέβαια από το γιατί ξεκινήσαμε και γιατί συνεχίζουμε να καπνίζουμε.

 Σημαντικό είναι να αποδεχτούμε ότι κάθε καπνιστής είναι εντελώς διαφορετικός από τον διπλανό του, και ότι δεν υπάρχει μια συνταγή που να πιάνει για όλους, ωστόσο, ένας είναι ο κοινός παρονομαστής η θέληση.
Γιατί λοιπόν ξεκινάμε το κάπνισμα; Οι πιο συχνοί λόγοι είναι για να ανήκουμε σε μια ομάδα, να γίνουμε αποδεκτοί ή ακόμα και γιατί μας πιέζουν οι συνομήλικοι (ιδίως σε μικρότερες ηλικίες).

Επιπλέον τα παιδιά καπνιστών είναι πολύ πιο πιθανό να γίνουν και αυτά καπνιστές, όπως και η έκφραση επαναστατικότητας και αντιδραστικότητας στην εφηβεία οδηγεί στο κάπνισμα. Σε μια ηλικία δηλαδή,που αποδεδειγμένα χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του άτρωτου, ο έφηβος αψηφά πολλούς κινδύνους γιατί δεν μπορεί ακόμα πλήρως να κατανοήσει τον κίνδυνο που διατρέχει. Παράλληλα, η αναζήτηση ανακούφισης ή παρηγοριάς σε μια δύσκολη στιγμή, όπως σε έναν χωρισμό από κάποιο αγαπημένο πρόσωπο και τέλος ενδόμυχα συναισθήματα αυτοκαταστροφής ή εκδικητικότητας θα μπορούσαν να οδηγήσουν κάποιον στο κάπνισμα.

  Ποιοι είναι όμως οι μηχανισμοί άμυνας που επιστρατεύει ο εξαρτημένος από μια ουσία;Οι μηχανισμοί άμυνας είναι χαρακτηριστικά της ανθρώπινης σκέψης που λειτουργούν είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα, για να προστατεύσουν τον εαυτό μας από την επίγνωση δύσκολων ή επίπονων συναισθημάτων, γεγονότων και πληροφοριών. Ορισμένοι από τους μηχανισμούς άμυνας που εντοπίζουμε στις εξαρτήσεις είναι η άρνηση, η παρανοειδής προβολή (σοβαρή βλάβη της αίσθησης της πραγματικότητας), η αποφυγή, η απομόνωση συναισθήματος, η εκλογίκευση και η διανοητικοποίηση.

 Στην άρνηση και φυσικά στην παρανοειδή προβολή φυσικά καταλαβαίνουμε ότι είναι πολύ δύσκολη η επίδραση της λογικής,των αντικειμενικών πληροφοριών ή των απόψεων των άλλων. Κανείς δεν μπορεί να πείσει κάποιον, όσο βρίσκεται σε άρνηση. Όταν αναφερόμαστε στην άρνηση, δεν πρόκειται για ψεύδος, ανειλικρίνεια ή άλλες μορφές συνειδητής και επιτηδευμένης τέτοιας ενέργειας. Η άρνηση έχει τις ρίζες της σε μια παρερμηνεία της πραγματικότητας που το άτομο πιστεύει ακράδαντα και επίμονα και δεν επηρεάζεται από κανέναν, χαρακτηρίζοντας τις απόψεις των άλλων ως ψευδείς έως και κακεντρεχείς.

  Συχνά ο εξαρτημένος χρειάζεται πιο δραστικά μέτρα από το να αρνείται το πρόβλημα της εξάρτησής του και καταφεύγει σε άλλους μηχανισμούς άμυνας, όπως είναι η εκλογίκευση, η διανοητικοποίηση, ή η αποφυγή. Οι εκλογικεύσεις πολλές φορές είναι πολύ ευρηματικές σκέψεις-θεωρίες που προσφέρουν στον εξαρτημένο ακόμα μεγαλύτερη συγκάλυψη του προβλήματος.Δικαιολογίες, εξηγήσεις, παράπονα, προσπαθούν να καλύψουν το θέμα ή να παρακάμψουν την προσοχή σε άλλο εκτός θέματος ζήτημα.

  Η εκλογίκευση είναι ένας μηχανισμός άμυνας, μια εσφαλμένη πεποίθηση που δε βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα αλλά ταυτόχρονα μοιάζει πιστευτή σε αυτόν που την εκφράζει. Μερικές από τις πιο γνωστές εκλογικεύσεις που χρησιμοποιούν οι καπνιστές όταν προσπαθούν να κόψουν το κάπνισμα, θα μπορούσαν να ήταν « Θα κάνω μόνο ένα», ή «Σήμερα είναι μια δύσκολη μέρα», ή «θα κάνω ένα τσιγάρο», ή «Ο Τάδε κάπνιζε και ήταν γερός μέχρι τα 90 του» όπως και «Τόσα που εισπνέουμε με τη ρύπανση του αέρα, αυτό σε πείραξε», ή «Το τσιγάρο είναι παρέα».

 Για να γίνουν όμως πιο κατανοητά τα παραπάνω παραθέτω κάποια παραδείγματα τα οποία θα ήταν βοηθητικά για να καταλάβουμε τους μηχανισμούς άμυνας, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές που εκδηλώνει ένας καπνιστής.

 Η Άρνηση: το πρόβλημα δεν έχει γίνει συνειδητό από το άτομο- πχ. δεν είμαι εξαρτημένος, μπορώ και να μην καπνίσω.

 Το Ψεύδος: διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα,παραλείποντας σημαντικές λεπτομέρειες- π.χ. δεν είχα ποτέ ιδιαίτερα προβλήματα στην αναπνοή και την αντοχή εξαιτίας του τσιγάρου

 Ο Εκνευρισμός: χάνουμε την ψυχραιμία μας όταν γίνεται αναφορά στο πρόβλημα- π.χ. πάλι θα μου κάνεις κήρυγμα για το τσιγάρο;Φτάνει πια!

Κατηγορώντας άλλους:επίθεση στο άτομο που επισημαίνει το πρόβλημα- π.χ. λες κι εσύ δεν έχεις τα δικά σου προβλήματα, χάσε πρώτα κάνα κιλό και μετά κάνε μου κήρυγμα.

 Οι Απειλές: χρησιμοποιώντας απειλές για να κάνουμε τον άλλον να αλλάξει θέμα ή να σταματήσει να επιμένει- π.χ. καπνιστή με γνώρισες, αν δε σου αρέσω, εκεί είναι η πόρτα.

 Η Προβολή: προσπαθούμε να αποδώσουμε το πρόβλημα και σε άλλους για να εξαλείψουμε την προσοχή από πάνω μας- π.χ. νομίζω ότι ο τάδε μόλις ξεκίνησε το κάπνισμα, εκεί να δεις πρόβλημα.

 Η Απόδοση ευθυνών σε άλλους: όταν καθιστούμε άλλους υπεύθυνους για την εξάρτησή μας- π.χ. φταίει ο αγχώδης τρόπος ζωής μου.

 Το Χιούμορ: μετατρέπουμε το πρόβλημα σε αστείο για να το κάνουμε να φαίνεται λιγότερο σοβαρό- π.χ. έλα μωρέ τώρα,καπνίζω για να με βρίσκεις εύκολα στο σκοτάδι!

 Η Εκλογίκευση-Διανοητικοποίηση: χρήση λογικής (ψευδούς λογικής) για να πείσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους ότι δεν υπάρχει πρόβλημα- π.χ. αφού μπορώ να ανέβω σκάλες, αφού δεν υπάρχει ιστορικό καρκίνου στην οικογένεια, αφού μπορώ να το ελέγξω, αφού το κράτος κερδίζει χρήματα από τους φόρους.

 Η Απόσυρση: επιλέγουμε να μη συμμετέχουμε καθόλου σε σχετική συζήτηση και σωπαίνουμε ή αποχωρούμε.

 Η Ελαχιστοποίηση: συμφωνούμε ότι υπάρχει πρόβλημα,αλλά το παρουσιάζουμε μικρότερο από ότι είναι- π.χ. εντάξει θα το κόψω, αλλά δεν καπνίζω και ιδιαίτερα πολύ, ο Τάδε καπνίζει πολύ περισσότερο.

 Η Αλαζονία: παρουσιάζουμε τον εαυτό μας υπό έλεγχο-π.χ. μπορώ να το κόψω οποιαδήποτε στιγμή, θα το κάνω όταν εγώ θέλω.

 Η Επιθετικότητα, φωνές: ανεβάζουμε τους τόνους και δημιουργούμε ένταση, για να επιβληθούμε ή για να τρομάξουμε τον άλλον- π.χ.(δυνατή φωνή) σταμάτα πια με το τσιγάρο!!

 Οι άμυνες και οι αντιστάσεις είναι τόσο ισχυρές, που ωθούν συχνά τον καπνιστή σε συμπεριφορές που όχι απλώς δημιουργούν αντιπαραθέσεις, αλλά και συχνά θολώνουν τελείως την ευγένεια, την λογική και την ευθυκρισία, έτσι βλέπουμε γονείς να κάνουν τα παιδιά τους παθητικούς καπνιστές, εγκύους να καπνίζουν, κτλ.

 Παράλληλα με τις μεθόδους της σωματικής αποτοξίνωσης, το άτομο και οι κοντινοί του πρέπει να αντιμετωπίσουν και όλες αυτές τις πεποιθήσεις που έχει δημιουργήσει ο νους του εξαρτημένου για να προσπαθεί να δαμάζει τη φωνή της λογικής, που γνωρίζει καλά ότι πρόκειται για μια συνήθεια βλαβερή στον ίδιο και στους άλλους, με ολέθρια συχνά αποτελέσματα.Συνήθως αυτός που είναι έτοιμος από μόνος του να το κόψει έχει αρχίσει να χαλαρώνει όλες αυτές τις αντιστάσεις και παλεύει πλέον με τη σωματική εξάρτηση και σίγουρα και με μια ψυχολογική αδυναμία (νομίζει ότι δε θα μπορέσει αλλιώς να καταπολεμήσει μια στιγμή άγχους).

Ποιοι είναι οι μηχανισμοί άμυνας και πως βοηθούν τα άτομα με ψυχικό πόνο;

  Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει ένας ενήλικας τον ψυχικό πόνο, την απειλή και το άγχος, που τους προκαλούν άλλοι άνθρωποι ή καταστάσεις. Οι μηχανισμοί άμυνας αφορούν περισσότερο μια σχέση του εσώτερου εαυτού μας και των ενορμήσεών μας, μια προσπάθεια του εαυτού μας να αλλάξει, να απομακρύνει ή να τροποποιήσει οποιαδήποτε εσωτερική σύγκρουση, που αντιμετωπίσθηκε κάποτε με ψυχικό κόστος. Αν και ανακουφίζουν δε λύνουν αυτές τις εσωτερικές συγκρούσεις.

  Οι μηχανισμοί άμυνας του εαυτού μας διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Είναι ο τρόπος, που ο εαυτός επιλέγει να αντιμετωπίσει τον εσωτερικό ή εξωτερικό κίνδυνο και την απειλή του συναισθηματικού πόνου. Πολλές φορές αυτός ο κίνδυνος δεν είναι αληθινός αλλά περισσότερο ανάγεται σε πρώιμες εμπειρίες του παρελθόντος. Οι αμυντικοί μηχανισμοί, συνειδητοί ή ασυνείδητοι, μας ανακουφίζουν από το άγχος, την εσωτερική δηλαδή ένταση που προκαλούν οι συγκρούσεις με τον εαυτό μας, με τους άλλους ή τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Συνήθως, είναι ασυνείδητοι και εξυπηρετούν τις ασυμβίβαστες με τις πεποιθήσεις μας και την λογική μας επιθυμίες ή τις ‘’παράλογες’’ κατά τη γνώμη μας απαιτήσεις των άλλων, αυτές δηλαδή που αδυνατούμε να ικανοποιήσουμε.

  Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι πάρα πολλοί, και δεν χρησιμοποιούνται όλοι από όλους. Συνήθως, αυτοί που χρησιμοποιούν λιγότερους ή αυτούς που ονομάζονται «ώριμοι μηχανισμοί άμυνας» (όπως το χιούμορ, ο αλτρουισμός, η μόνωση του συναισθήματος κλπ), αντί των « ανώριμων μηχανισμών άμυνας» (όπως η άρνηση) έχουν πίσω τους μια πιο φυσιολογική παιδική ηλικία, μια καλύτερη επεξεργασία και λύση των παιδικών βιωμάτων.

  Η αντιμετώπιση των εμπειριών στη ζωή με την χρήση μόνο αμυντικών μηχανισμών οδηγεί στην ανάπτυξη νευρωσικών συμπτωμάτων ή στην δυσλειτουργία του ατόμου στην διαπροσωπική και επαγγελματική του ζωή, επειδή διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Είναι προτιμότερο να προσπαθούμε να δείχνουμε τα αληθινά μας συναισθήματα, χωρίς λογοκρισία και φόβο για το πώς θα τα εκλάβει ο άλλος.

  Ίσως, οι πιο συνηθισμένοι μηχανισμοί άμυνας και οι πιο σημαντικοί παράλληλα είναι οι παρακάτω. Η άρνηση, είναι το απειλητικό γεγονός ή πρόσωπο, δεν υπάρχει και δεν συμβαίνει αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει.

  Ο διαχωρισμός, στον μηχανισμό αυτόν ενδοβολές και ταυτοποιήσεις αντιθετικού χαρακτήρα παραμένουν ξεχωριστές και έτσι εμποδίζεται η σύνθεση ολοκληρωμένου εαυτού και σταθερής ταυτότητας. Άτομα, που χρησιμοποιούν τον μηχανισμό αυτόν, βλέπουν τον εαυτό τους και τους άλλους άλλοτε σαν «ολοκληρωτικά καλούς» κι άλλοτε σαν «ολοκληρωτικά κακούς» , χωρίζουν τον κόσμο σε καλό και σε κακό, με απόλυτο τρόπο.

  Η διχοτόμηση, όπου ο εαυτός κατηγοριοποιεί καταστάσεις και πρόσωπα σε πολύ καλά ή σε πολύ κακά, με απότομο και αιφνιδιαστικά μετακινούμενο τρόπο. Ο έλεγχος είναι η υπερβολική προσπάθεια διαχείρισης εξωτερικών γεγονότων ή καταστάσεων, που προκαλούν επώδυνες ψυχικές συνέπειες, άγχος και δυσάρεστα συναισθήματα.

  Η εκλογίκευση, είναι οι λογικές εξηγήσεις για απαράδεκτες, κατά το άτομο, συμπεριφορές και συναισθήματά του. Στον αμυντικό αυτόν μηχανισμό η μη αποδεκτή συμπεριφορά, κίνητρα ή συναισθήματα δικαιολογούνται με τη λογική ή γίνονται συνειδητά ανεκτά με λογικές (αλλά μη σωστές) εξηγήσεις.

  Η ενδοβολή είναι η εσωτερίκευση ενός αντικειμένου ή προσώπου, με στόχο την αποφυγή της απώλειάς του και της οδύνης, που την συνοδεύει. Η εκδραμάτιση είναι η βίωση των επιθυμιών με παρορμητικό τρόπο, επειδή ο εαυτός προτιμά να ενδώσει παρά να αναβάλει την ικανοποίηση των επιθυμιών.

  Η ματαίωση, είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ένα άτομο εκδραματίζει συμβολικά με αντίθετο τρόπο κάτι μη αποδεκτό απέναντι στο οποίο το ίδιο το άτομο πρέπει να αμυνθεί. Η εκδραμάτιση επαναλαμβάνεται πολλές φορές με σκοπό την ανακούφιση του άγχους, που προέρχεται από μη αποδεκτές ασυνείδητες ενορμήσεις. Για παράδειγμα το καταναγκαστικό επαναληπτικό πλύσιμο των χεριών (σαν εξιλεωτική κάθαρση από μη αποδεκτές σεξουαλικές ή επιθετικές ενορμήσεις).

  Η μόνωση (του συναισθήματος), πρόκειται για τον αποχωρισμό μιας ιδέας ή μνήμης από τη συνοδό συναισθηματική της επένδυση και γενικά για την απομάκρυνση των συναισθημάτων από τη συνείδηση. Ο αμυντικός αυτός μηχανισμός είναι χαρακτηριστικός σε ψυχαναγκαστικό καταναγκαστικό στιλ ζωής και σε ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας και χρησιμοποιείται για να προφυλάξει τα άτομα αυτά από απειλητικά ή μη αποδεκτά συναισθήματα, σεξουαλικά ή επιθετικά.

  Η προβολή υπάρχει όταν δυσάρεστα συναισθήματα του εαυτού χρεώνονται σε κάποιο άλλο πρόσωπο, το οποίο γίνεται μισητό και επικίνδυνο. Όποιο κομμάτι του εαυτού μας αρνιόμαστε ότι το έχουμε , το έχουμε κρύψει ή δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει το αναγνωρίζουμε στους άλλους. Τα οδυνηρά συναισθήματα αποδίδονται όχι στον εαυτό αλλά σε ένα άλλο πρόσωπο. Έτσι, το άτομο διευθετεί την οδύνη του και αποφεύγει τον πόνο για την μη εκπλήρωση των επιθυμιών του.

  Τέλος το χιούμορ, ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει την έκφραση βασικά αγχογόνων συναισθημάτων και ιδεών χωρίς την πρόκληση άγχους (τόσο στο άτομο που τον χρησιμοποιεί όσο και στους άλλους που συμμετέχουν) εστιάζοντας στην αστεία ή ειρωνική πλευρά τους. Έτσι απαγορευμένες επιθυμίες μπορούν να εκφρασθούν με μορφή αστείου και να μην εκδραματισθούν.
 

Η αναγνώριση της ποικιλομορφίας του βασικού χαρακτήρα των ανθρώπων είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο για τη διεξαγωγή αποτελεσματικής ψυχοθεραπείας, είτε το πρόβλημα έχει τις ρίζες του στο χαρακτήρα είτε όχι.

  Όλοι διακατεχόμαστε από ισχυρούς παιδικούς φόβους και ανεκπλήρωτες επιθυμίες, τα οποία χειριζόμαστε με τις καλύτερες στρατηγικές άμυνας που έχουμε κάθε φορά στη διάθεσή μας. Αυτές τις μεθόδους αντιμετώπισης τις διατηρούμε, καθώς, με το πέρασμα του χρόνου, νέες απαιτήσεις αντικαθιστούν τα σενάρια της ζωής μας.

 

  Το αντικείμενο μιας ευαίσθητης ψυχολογικής διάγνωσης δεν είναι η αξιολόγηση του πόσο «άρρωστος» είναι κάποιος, ούτε ο καθορισμός του είδους των ανθρώπων που υπερβαίνουν το όριο αυτού που ορίζεται κοινωνικά ως φυσιολογικό. Είναι η κατανόηση της ιδιαιτερότητας του ψυχικού πόνου και των χαρισμάτων κάθε ατόμου, ώστε ο θεραπευτής να είναι σε θέση να ανακουφίσει τον πόνο και να ενισχύσει το άτομο.

Οικονομικά προβλήματα, οικονομική κρίση και πως αυτά επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία.

Τα οικονομικά προβλήματα και οι δυσχέρειες που αντιμετωπίζουμε  τον καιρό αυτό συνοδεύονται όπως είναι φυσικό από έντονο άγχος που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότερα ψυχολογικά ζητήματα και σε αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

  Η οικονομική κρίση έχει ήδη αφήσει πολλούς ανθρώπους άνεργους και τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται διαρκώς. Εδώ και χρόνια, από το 1985, είναι γνωστή η συσχέτιση μεταξύ ανεργίας και συναισθηματικών και αγχώδη διαταραχών. Έρευνες δείχνουν ότι στις εταιρίες που έγιναν περικοπές μισθών ή απολύσεις, διπλασιάστηκαν τα συμπτώματα καταθλίψεων και σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα καταγράφηκαν πιο έντονα συμπτώματα σε αυτούς που ζούσαν υπό την απειλή της απόλυσης, παρά σε όσους πραγματικά απολύθηκαν.

  Η νέα αυτή οικονομική τάξη πραγμάτων είναι μείζονος σημασίας, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να διαχειριστούν τις αλλαγές που επιφέρουν τα οικονομικά μέτρα και χάνουν την εμπιστοσύνη τους, την αίσθηση σταθερότητας και ασφάλειας. Υπολογίζεται πως στον τελευταίο χρόνο έχει υπάρξει, λόγω της οικονομικής κρίσης, μια αύξηση των κρουσμάτων των αγχώδη διαταραχών (γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, κρίσεις πανικού, φοβίες) της τάξεως του 15% όπου πολλοί άνθρωποι  δυσκολεύονται να λειτουργήσουν στην καθημερινότητα τους, φοβούμενοι πως δεν θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στην οικονομική κρίση.

  Καθώς ο κόσμος βιώνει όλο και πιο έντονα την ανασφάλεια και το φόβο σε μια δυσοίωνη οικονομική περίοδο, παρουσιάζονται σημαντικές επιπτώσεις στη ψυχική διάθεση,  νευρώσεις, καταθλίψεις, κρίσεις πανικού, φοβίες αλλά και επιπτώσεις οργανικές και σωματοποιήσεις (πονοκέφαλοι, έλκος, κολίτιδες κ.λπ.). Όταν ο άνθρωπος νιώθει πως δεν μπορεί να αντιδράσει σε καταστάσεις και ότι είναι εκτός του ελέγχου του, η μάχη για επιβίωση σταδιακά εξασθενεί οδηγώντας τον σε παθητικότητα, δυσθυμία, αίσθηση ματαιότητας και ανικανότητας, οδηγούμενοι έτσι σε υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και απόσυρσης.

  Στην περίπτωση της οικονομικής κρίσης που απειλεί με καταστροφή, είναι έντονη η αίσθηση της απώλειας, όπου όπως και στο πένθος χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα μεταβατικά στάδια: Άρνηση ( το άτομο αρνείται να αποδεχτεί την κατάσταση, εξακολουθεί και  συμπεριφέρεται σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα) –  Θυμός ( το άτομο επηρεάζεται άμεσα με τα νέα μέτρα, γίνεται ο κίνδυνος περισσότερο υπαρκτός, κοινωνική, προσωπική κρίση) – Διαπραγμάτευση (αλλαγή στη στάση ζωής) – Κατάθλιψη (το άτομο πιστεύει πως δεν έχει ελπίδες να το ξεπεράσει) – Αποδοχή (η σύσταση μιας νέας πραγματικότητας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο) –  Κλείσιμο (κυριαρχία στα όποια αρνητικά συναισθήματα επέφερε η κρίση,  συνέχιση ζωή μας με νέες βάσεις).

  Οι καινούργιες συνθήκες φέρουν νέα και άγνωστα δεδομένα για τη ζωή μας, πράγμα που από μόνο του προκαλεί μια ανασφάλεια αλλά και μια αίσθηση περιορισμού των δυνατοτήτων μας. Η αγανάκτηση, η ματαίωση, η μοναξιά και ο φόβος είναι κυρίως τα συναισθήματα που βιώνει κάποιος με σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Ακόμα και οι άνθρωποι που δεν έχουν πληγεί από αυτήν, υπό την σκέψη και μόνο της επικείμενης απώλειας, μπορεί να διαταραχθούν, εμφανίζοντας νευρώσεις με αγχωτικά και μελαγχολικά στοιχεία.

  Αρνητικές σκέψεις, κατηγορίες προς τους άλλους και καταστροφολογίες για το μέλλον  μπορεί να μας οδηγήσουν στο να αισθανθούμε πολύ χειρότερα και να μας απoπροσανατολίσουν από τον εποικοδομητικό σχεδιασμό και την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. Το υπερβολικό άγχος, οι τύψεις, η ντροπή και άλλα αρνητικά συναισθήματα όταν είναι συνεχή και παρατεταμένα μπορούν να μας αποτρέψουν από παραγωγικές ενέργειες και να μας οδηγήσουν στο να αισθανόμαστε ακόμα πιο αβοήθητοι.

  Η απελπισία που νιώθει κάποιος μέσα σε αυτή την κατάσταση είναι δικαιολογημένη αλλά το πως αντιδρούμε έχει να κάνει με τις πεποιθήσεις μας. Το παράδοξο είναι πως με το να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, μπορούμε αντίστοιχα να αποδεχτούμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε μέχρι ένα σημείο να ελέγξουμε τη ζωή μας. Εφόσον κάποιες συνθήκες δεν αλλάζουν, πρέπει να βρούμε τους τρόπους να είμαστε καλά, υγιείς και ισορροπημένοι μέσα σε αυτές.

  Η αξιολόγηση και η καταπολέμηση των σκέψεων και συμπεριφορών που διατηρούν και ενισχύουν τα αρνητικά συναισθήματα είναι μια πρώτη γραμμή προσέγγισης για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας για να καθορίσουμε το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση,  απαγορεύοντας στα κατακλυσμιαία αρνητικά συναισθήματα να μας παρασύρουν. Η επιβολή της λογικής σκέψης πάνω στην συναισθηματική αντίδραση του άγχους επανεξετάζοντας με τη λογική τους πραγματικούς κινδύνους  που θεωρεί  το άτομο πως θα αντιμετωπίσει λόγω της κρίσης, πού και με ποιόν τρόπο θα τον επηρεάσουν και αν πραγματικά οι κίνδυνοι αυτοί είναι τόσο άμεσοι, είναι μια τεχνική που θα τον βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων με καθαρό νου και στο να αποκτήσει μια πιο ψύχραιμη ματιά προς το μέλλον.

  Οι άνθρωποι τους δύσκολους αυτούς καιρούς που αγωνίζονται να καλύψουν τις ανάγκες τους συχνά μπορεί να αναβάλλουν επισκέψεις σε ιατρούς και ειδικούς για προβλήματα σωματικής ή και ψυχικής υγείας που δεν θεωρούν και τόσο σοβαρά ή πιστεύουν πως θα φύγουν από μόνα τους. Αυτό όμως μπορεί στη συνέχεια να επιδεινώσει την κατάσταση της υγείας τους, οδηγώντας με τη σειρά του σε υψηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.
Είναι σχεδόν σίγουρο πως διανύουμε μια αβέβαιη εποχή αλλά η διαχείριση των προβλημάτων τώρα ή και στο μέλλον είναι σημαντικά πιο δύσκολη για αυτούς που δεν βάζουν την υγεία τους σε προτεραιότητα.