Ποιοι είναι οι μηχανισμοί άμυνας και πως βοηθούν τα άτομα με ψυχικό πόνο;

  Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει ένας ενήλικας τον ψυχικό πόνο, την απειλή και το άγχος, που τους προκαλούν άλλοι άνθρωποι ή καταστάσεις. Οι μηχανισμοί άμυνας αφορούν περισσότερο μια σχέση του εσώτερου εαυτού μας και των ενορμήσεών μας, μια προσπάθεια του εαυτού μας να αλλάξει, να απομακρύνει ή να τροποποιήσει οποιαδήποτε εσωτερική σύγκρουση, που αντιμετωπίσθηκε κάποτε με ψυχικό κόστος. Αν και ανακουφίζουν δε λύνουν αυτές τις εσωτερικές συγκρούσεις.

  Οι μηχανισμοί άμυνας του εαυτού μας διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Είναι ο τρόπος, που ο εαυτός επιλέγει να αντιμετωπίσει τον εσωτερικό ή εξωτερικό κίνδυνο και την απειλή του συναισθηματικού πόνου. Πολλές φορές αυτός ο κίνδυνος δεν είναι αληθινός αλλά περισσότερο ανάγεται σε πρώιμες εμπειρίες του παρελθόντος. Οι αμυντικοί μηχανισμοί, συνειδητοί ή ασυνείδητοι, μας ανακουφίζουν από το άγχος, την εσωτερική δηλαδή ένταση που προκαλούν οι συγκρούσεις με τον εαυτό μας, με τους άλλους ή τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Συνήθως, είναι ασυνείδητοι και εξυπηρετούν τις ασυμβίβαστες με τις πεποιθήσεις μας και την λογική μας επιθυμίες ή τις ‘’παράλογες’’ κατά τη γνώμη μας απαιτήσεις των άλλων, αυτές δηλαδή που αδυνατούμε να ικανοποιήσουμε.

  Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι πάρα πολλοί, και δεν χρησιμοποιούνται όλοι από όλους. Συνήθως, αυτοί που χρησιμοποιούν λιγότερους ή αυτούς που ονομάζονται «ώριμοι μηχανισμοί άμυνας» (όπως το χιούμορ, ο αλτρουισμός, η μόνωση του συναισθήματος κλπ), αντί των « ανώριμων μηχανισμών άμυνας» (όπως η άρνηση) έχουν πίσω τους μια πιο φυσιολογική παιδική ηλικία, μια καλύτερη επεξεργασία και λύση των παιδικών βιωμάτων.

  Η αντιμετώπιση των εμπειριών στη ζωή με την χρήση μόνο αμυντικών μηχανισμών οδηγεί στην ανάπτυξη νευρωσικών συμπτωμάτων ή στην δυσλειτουργία του ατόμου στην διαπροσωπική και επαγγελματική του ζωή, επειδή διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Είναι προτιμότερο να προσπαθούμε να δείχνουμε τα αληθινά μας συναισθήματα, χωρίς λογοκρισία και φόβο για το πώς θα τα εκλάβει ο άλλος.

  Ίσως, οι πιο συνηθισμένοι μηχανισμοί άμυνας και οι πιο σημαντικοί παράλληλα είναι οι παρακάτω. Η άρνηση, είναι το απειλητικό γεγονός ή πρόσωπο, δεν υπάρχει και δεν συμβαίνει αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει.

  Ο διαχωρισμός, στον μηχανισμό αυτόν ενδοβολές και ταυτοποιήσεις αντιθετικού χαρακτήρα παραμένουν ξεχωριστές και έτσι εμποδίζεται η σύνθεση ολοκληρωμένου εαυτού και σταθερής ταυτότητας. Άτομα, που χρησιμοποιούν τον μηχανισμό αυτόν, βλέπουν τον εαυτό τους και τους άλλους άλλοτε σαν «ολοκληρωτικά καλούς» κι άλλοτε σαν «ολοκληρωτικά κακούς» , χωρίζουν τον κόσμο σε καλό και σε κακό, με απόλυτο τρόπο.

  Η διχοτόμηση, όπου ο εαυτός κατηγοριοποιεί καταστάσεις και πρόσωπα σε πολύ καλά ή σε πολύ κακά, με απότομο και αιφνιδιαστικά μετακινούμενο τρόπο. Ο έλεγχος είναι η υπερβολική προσπάθεια διαχείρισης εξωτερικών γεγονότων ή καταστάσεων, που προκαλούν επώδυνες ψυχικές συνέπειες, άγχος και δυσάρεστα συναισθήματα.

  Η εκλογίκευση, είναι οι λογικές εξηγήσεις για απαράδεκτες, κατά το άτομο, συμπεριφορές και συναισθήματά του. Στον αμυντικό αυτόν μηχανισμό η μη αποδεκτή συμπεριφορά, κίνητρα ή συναισθήματα δικαιολογούνται με τη λογική ή γίνονται συνειδητά ανεκτά με λογικές (αλλά μη σωστές) εξηγήσεις.

  Η ενδοβολή είναι η εσωτερίκευση ενός αντικειμένου ή προσώπου, με στόχο την αποφυγή της απώλειάς του και της οδύνης, που την συνοδεύει. Η εκδραμάτιση είναι η βίωση των επιθυμιών με παρορμητικό τρόπο, επειδή ο εαυτός προτιμά να ενδώσει παρά να αναβάλει την ικανοποίηση των επιθυμιών.

  Η ματαίωση, είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ένα άτομο εκδραματίζει συμβολικά με αντίθετο τρόπο κάτι μη αποδεκτό απέναντι στο οποίο το ίδιο το άτομο πρέπει να αμυνθεί. Η εκδραμάτιση επαναλαμβάνεται πολλές φορές με σκοπό την ανακούφιση του άγχους, που προέρχεται από μη αποδεκτές ασυνείδητες ενορμήσεις. Για παράδειγμα το καταναγκαστικό επαναληπτικό πλύσιμο των χεριών (σαν εξιλεωτική κάθαρση από μη αποδεκτές σεξουαλικές ή επιθετικές ενορμήσεις).

  Η μόνωση (του συναισθήματος), πρόκειται για τον αποχωρισμό μιας ιδέας ή μνήμης από τη συνοδό συναισθηματική της επένδυση και γενικά για την απομάκρυνση των συναισθημάτων από τη συνείδηση. Ο αμυντικός αυτός μηχανισμός είναι χαρακτηριστικός σε ψυχαναγκαστικό καταναγκαστικό στιλ ζωής και σε ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας και χρησιμοποιείται για να προφυλάξει τα άτομα αυτά από απειλητικά ή μη αποδεκτά συναισθήματα, σεξουαλικά ή επιθετικά.

  Η προβολή υπάρχει όταν δυσάρεστα συναισθήματα του εαυτού χρεώνονται σε κάποιο άλλο πρόσωπο, το οποίο γίνεται μισητό και επικίνδυνο. Όποιο κομμάτι του εαυτού μας αρνιόμαστε ότι το έχουμε , το έχουμε κρύψει ή δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει το αναγνωρίζουμε στους άλλους. Τα οδυνηρά συναισθήματα αποδίδονται όχι στον εαυτό αλλά σε ένα άλλο πρόσωπο. Έτσι, το άτομο διευθετεί την οδύνη του και αποφεύγει τον πόνο για την μη εκπλήρωση των επιθυμιών του.

  Τέλος το χιούμορ, ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει την έκφραση βασικά αγχογόνων συναισθημάτων και ιδεών χωρίς την πρόκληση άγχους (τόσο στο άτομο που τον χρησιμοποιεί όσο και στους άλλους που συμμετέχουν) εστιάζοντας στην αστεία ή ειρωνική πλευρά τους. Έτσι απαγορευμένες επιθυμίες μπορούν να εκφρασθούν με μορφή αστείου και να μην εκδραματισθούν.
 

Η αναγνώριση της ποικιλομορφίας του βασικού χαρακτήρα των ανθρώπων είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο για τη διεξαγωγή αποτελεσματικής ψυχοθεραπείας, είτε το πρόβλημα έχει τις ρίζες του στο χαρακτήρα είτε όχι.

  Όλοι διακατεχόμαστε από ισχυρούς παιδικούς φόβους και ανεκπλήρωτες επιθυμίες, τα οποία χειριζόμαστε με τις καλύτερες στρατηγικές άμυνας που έχουμε κάθε φορά στη διάθεσή μας. Αυτές τις μεθόδους αντιμετώπισης τις διατηρούμε, καθώς, με το πέρασμα του χρόνου, νέες απαιτήσεις αντικαθιστούν τα σενάρια της ζωής μας.

 

  Το αντικείμενο μιας ευαίσθητης ψυχολογικής διάγνωσης δεν είναι η αξιολόγηση του πόσο «άρρωστος» είναι κάποιος, ούτε ο καθορισμός του είδους των ανθρώπων που υπερβαίνουν το όριο αυτού που ορίζεται κοινωνικά ως φυσιολογικό. Είναι η κατανόηση της ιδιαιτερότητας του ψυχικού πόνου και των χαρισμάτων κάθε ατόμου, ώστε ο θεραπευτής να είναι σε θέση να ανακουφίσει τον πόνο και να ενισχύσει το άτομο.